İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2025 Nobel Ekonomi Ödülü’nün sahiplerini açıkladı. Bu yıl ödül, “inovasyon odaklı ekonomik büyüme” konusundaki öncü çalışmalarıyla üç ekonomiste verildi: Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt.
Açıklamaya göre ödülün yarısı, teknolojik ilerlemelerin sürdürülebilir büyüme üzerindeki etkilerini tarihsel perspektiften açıklayan çalışmaları nedeniyle Northwestern Üniversitesi tarihçisi Joel Mokyr’e, diğer yarısı ise yaratıcı yıkım teorisini modern büyüme modellerine uyarlayan Aghion ve Howitt’e ortak olarak verildi.
Bilginin Gücü: Mokyr’in Büyüme Tarihi
Joel Mokyr, yaptığı araştırmalarda ekonomik büyümenin sürekliliğinin yalnızca icatlarla değil, bu icatların arkasındaki bilgi birikimiyle mümkün olduğunu ortaya koydu.
Sanayi Devrimi öncesinde toplumların çoğunda “bir şeyin işe yaradığını bilmek” vardı, ama “neden işe yaradığını anlamak” eksikti. Mokyr’e göre bilimsel merak ve yeni fikirlere açık toplumsal yapı, modern dünyanın sürekli ilerlemesinin ön koşulu.
Aghion ve Howitt: Yaratıcı Yıkımın Matematiği
Philippe Aghion ve Peter Howitt’in 1992 tarihli çığır açıcı makalesi, yeniliğin eskiyi nasıl devre dışı bıraktığını ve bunun büyümeyi nasıl tetiklediğini matematiksel bir modelle açıkladı.
Yeni bir ürün piyasaya girdiğinde, eskisini üreten firmalar rekabet dışı kalıyor; bu süreç ise “yaratıcı yıkım” olarak adlandırılıyor.
Nobel Komitesi Başkanı John Hassler, bu teorinin bugün hâlâ geçerliliğini koruduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
“Laureatların çalışmaları, ekonomik büyümenin kendiliğinden süreceğini varsayamayacağımızı gösteriyor. Yeniliği teşvik eden mekanizmaları korumazsak, dünya ekonomisi yeniden durgunluğa sürüklenebilir.”
Nobel Ekonomi Ödülü’nün Yolculuğu
1968’de İsveç Merkez Bankası tarafından “Alfred Nobel Anısına Ekonomi Bilimleri Ödülü” olarak başlatılan ödül, ilk kez 1969’da verildi. O günden bu yana ekonominin yönünü değiştiren fikirler ödüllendiriliyor.
Son yıllarda öne çıkan bazı kazananlar:
- 2022: Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond, Philip H. Dybvig — Finansal krizlerin dinamikleri üzerine araştırmalar.
- 2023: Claudia Goldin — Kadın-erkek ücret eşitsizliğinin tarihsel nedenleri.
- 2024: Daron Acemoğlu, Simon Johnson, James A. Robinson — Kurumların refah ve kalkınma üzerindeki etkileri.
Bu yılki ödül ise, bilginin ve inovasyonun ekonomik büyümedeki temel rolüne ışık tutan bir hatırlatma niteliğinde.
