Rusya’nın Kırım’ı ve Donbas bölgesinin bazı kısımlarını ele geçirmesinden on bir yıldan fazla, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ise tam kapsamlı işgalini başlatmasından üç yıldan fazla bir süre sonra Ukrayna hâlâ ayakta. Ancak Ukrayna’nın gelecekte nasıl bir yer olacağı, yoğun müzakerelerin ve sürekli kan dökülmesinin konusu olmaya devam ediyor. Amerika Birleşik Devletleri savaşı sona erdirmek için diplomatik çabaları sürdürürken, neler olup bittiği ve bundan sonra ne olacağı konusunda yirmi yakıcı soruyu yanıtlamak üzere Atlantik Konseyi’ndeki uzmanlar yanıtladı.
1. Ukrayna’daki mevcut savaş alanı durumu nedir?
Ukrayna son dönemde küçük kazanımlar elde etmiş olsa da, cephe hattı hâlâ büyük ölçüde durağan. Rusya, işgal ettiği toprakların yaklaşık yüzde 18’ini kontrol ediyor. Ukrayna tarafı Batı’dan gelen yardımlara bağımlı; özellikle hava savunması, mühimmat ve mali destek kritik önemde. Rusya’nın kayıpları yüksek olsa da Kremlin, insan gücü ve ekonomiyi savaşa tahsis ederek cephede varlığını sürdürüyor.
2. Şu anda herhangi bir ciddi barış müzakeresi var mı?
Hayır. Ne Kiev ne de Moskova gerçek anlamda bir barış görüşmesine hazır. Batı başkentleri de Moskova’nın geri adım atmadığı koşullarda resmi müzakere ihtimalini zayıf görüyor. Ukrayna’nın “adil barış” talebi ile Rusya’nın “ilhak ettiği toprakları koruma” hedefi arasında uçurum var.
3. Rusya’da Kremlin’e savaşı bitirmesi yönünde ciddi bir iç baskı var mı?
Belirgin bir baskı yok. Kamuoyunun önemli bir kısmı savaşın maliyetlerini doğrudan hissetmiyor. Muhalif sesler bastırılmış durumda. Rusya’da otoriter kontrol, toplumsal hoşnutsuzluğun siyasete dönüşmesini engelliyor.
4. Müzakereler gündeme gelse, hangi konular masaya oturur?
- Toprak kontrolü (özellikle Donbas ve Kırım)
- Güvenlik garantileri
- Savaş tazminatları ve yeniden inşa fonları
- Savaş suçlarının yargılanması
- Rusya’ya yönelik yaptırımlar
- Ukrayna’nın NATO ve AB üyeliği
Bu başlıkların birçoğu tarafların kırmızı çizgilerine çarpıyor.
5. Ukrayna topraklarından taviz vererek barışı kabul eder mi?
Ukrayna yönetimi ve halkı, toprak tavizini kesin bir dille reddediyor. Zelenskiy, Ukrayna Anayasası’na göre işgal altındaki bölgelerden feragat etmeye yetkili değil. Ayrıca kamuoyu araştırmaları, Ukraynalıların büyük çoğunluğunun Rusya’ya toprak vermeye karşı çıktığını gösteriyor.
6. Ukrayna, savaşı sona erdirmek için tarafsız kalmayı kabul eder mi?
Ukrayna, tarafsızlık fikrini 2014-2022 arasında denedi, ancak bu süreç Rusya’nın saldırılarını engellemedi. Bu nedenle Kiev artık tarafsızlığı bir güvenlik seçeneği olarak görmüyor. NATO üyeliği, Ukrayna için en güvenilir güvenlik garantisi sayılıyor.
7. Rusya, işgal ettiği bölgeleri elinde tutarak savaşı bitirmeyi kabul eder mi?
Kremlin’in asgari hedefi bu. Putin, özellikle Kırım’dan vazgeçmeyi düşünmüyor. Donbas’ın da Rusya’ya “ait” olduğunda ısrarcı. Ancak Moskova, bu bölgeler üzerinde uluslararası tanınma elde edemezse kalıcı barış ihtimali zayıf.
8. Barışa aracılık edebilecek üçüncü taraflar kim olabilir?
- Türkiye (geçmişte Tahıl Anlaşması’nda olduğu gibi)
- Çin (Rusya’yla yakın bağları nedeniyle ama tarafsızlığı tartışmalı)
- Birleşmiş Milletler
- Avrupa ülkeleri (Fransa, Almanya gibi)
Ancak şu anda hiçbir aktör iki tarafı da masaya oturtacak güce sahip görünmüyor.
9. Ukrayna’daki savaşın dondurulmuş bir çatışmaya dönüşme ihtimali var mı?
Evet. Taraflar kesin bir zafer kazanamazsa, savaş “dondurulmuş çatışma”ya dönüşebilir. Bu, Rusya’nın işgal ettiği bölgeleri fiilen kontrol etmesi, Ukrayna’nın da geri almak için fırsat kollaması anlamına gelir. Transdinyester, Abhazya, Güney Osetya örnekleri buna benziyor.
10. Batı ülkeleri Ukrayna’yı müzakerelere zorlar mı?
Kamuoyu baskısı artarsa veya ekonomik maliyetler yükselirse, bazı Batılı ülkeler Kiev’e “ateşkes arayışını” önerebilir. Ancak şu an için ABD ve AB, Ukrayna’nın kendi kararlarını vermesi gerektiğini vurguluyor.
11. Yaptırımlar, Rusya’yı müzakereye zorlar mı?
Kısmen evet. Yaptırımlar Rus ekonomisini zorluyor, teknoloji erişimini kısıtlıyor. Ancak enerji gelirleri ve Çin ile ticaret, Moskova’ya nefes aldırıyor. Kremlin’in kısa vadede yaptırımlar nedeniyle geri adım atması beklenmiyor.
12. Rusya’nın çocukları Ukrayna’dan zorla alıp Rusya’ya götürmesi müzakerelerde nasıl ele alınır?
Bu konu, uluslararası hukuk açısından ciddi bir savaş suçu. Ukrayna, bu çocukların geri getirilmesini barış anlaşmasının temel şartı yapıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi de bu nedenle Putin hakkında yakalama kararı çıkardı.
13. Ukrayna’nın NATO üyeliği konusu masada olur mu?
Evet, ama en tartışmalı başlıklardan biri. Ukrayna, NATO’ya katılmak istiyor. Rusya ise bunu “kırmızı çizgi” olarak görüyor. Muhtemel senaryolar arasında “NATO üyeliği ama işgal altındaki topraklar hariç” gibi ara çözümler var.
14. AB üyeliği daha gerçekçi bir seçenek mi?
Evet. Ukrayna, AB ile müzakere sürecine başladı. Brüksel, üyeliğin uzun vadeli bir hedef olduğunu kabul ediyor. AB üyeliği, Ukrayna’ya siyasi ve ekonomik güvenlik sağlayabilir.
15. Ukrayna’ya güvenlik garantisi olarak ne sunulabilir?
- NATO üyeliği
- ABD ve Avrupa ülkelerinden ikili savunma anlaşmaları
- Uzun vadeli silah ve finans desteği
- İsrail modeli (sürekli askeri yardım, ama ittifak üyeliği olmadan)
16. Barış görüşmelerinde savaş suçları nasıl ele alınır?
Ukrayna, Rusya’nın savaş suçlarının cezasız kalmamasını istiyor. Ancak Moskova, liderlerini yargıya teslim etmeyecektir. Bu konu, olası müzakerelerin en büyük çıkmazlarından biri.
17. Yeniden inşa masraflarını kim üstlenir?
Ukrayna’nın yeniden inşası yüz milyarlarca dolar gerektiriyor. Batı, Rusya’nın dondurulan varlıklarını kullanmayı tartışıyor. Ancak bu hukuki ve siyasi açıdan karmaşık. AB ve ABD, uzun vadede maliyetin büyük kısmını paylaşmak zorunda kalabilir.
18. Çin bu süreçte nasıl bir rol oynayabilir?
Çin, kendisini barış arabulucusu olarak sunuyor ama aslında Rusya’ya ekonomik ve diplomatik destek sağlıyor. Pekin, Batı’ya karşı konumunu güçlendirmek için savaşı kullanıyor. Ukrayna, Çin’e güvenmiyor.
19. Küresel Güney ülkeleri nasıl bakıyor?
Afrika, Latin Amerika ve Asya’daki birçok ülke savaşa taraf olmak istemiyor. Batı’nın yaptırımlarına katılmadılar. Bu ülkeler, enerji ve gıda güvenliği üzerinden doğrudan etkileniyor. Onların barış çağrıları, Batı ve Rusya’nın hesaplarına dâhil edilmek zorunda.
20. Yakın vadede gerçekçi senaryo nedir?
- Kısa vadede tam barış anlaşması olası değil.
- En muhtemel senaryo: “yıpratma savaşı”nın sürmesi.
- Zamanla dondurulmuş çatışmaya dönüşme ihtimali yüksek.
- Batı’nın Ukrayna’ya desteği belirleyici olacak.
